Op de eerste julidag van dit jaar besloot de Europese Unie tot een verlenging van de economische sancties tegen Rusland. Zolang er van volledige implementatie van de akkoorden van Minsk geen sprake is, blijven de maatregelen tegen Moskou in ieder geval nog tot 1 januari 2018 van kracht.[1] Met de sancties probeert de EU in samenwerking met de Verenigde Staten de Russische president Poetin te bewegen tot een beëindiging van de agressie tegen Oekraïne. Ook zijn de dwangmaatregelen nog steeds een vergelding voor de Russische annexatie van de Krim in maart 2014.[2]
De regering in Rusland verandert intussen zijn buitenlands beleid niet, ondanks dat de westerse ingrepen inmiddels een negatieve economische uitwerking hebben.[3] Andersom ondervinden de economieën van verschillende Europese landen nadelen van Russische tegenmaatregelen.[4] Er worden in Europa daarom steeds vaker vraagtekens geplaatst bij het gevoerde sanctiebeleid. Wat zijn de gevolgen van de wederzijdse sancties tussen Europa en Rusland? Is het gezien de gevolgen nog langer zinvol om de handelsbeperkingen te handhaven of ligt een oplossing van de problemen juist in een aanpassing ervan en moet veeleer de dialoog worden nagestreefd?
De Russische economie staat er niet goed voor: er is nog altijd sprake van een recessie en over de periode 2014-2017 voorspellen Russische economen een afname van het bruto binnenlands product van 8,5 procent.[5] Daarnaast kampt Rusland nog altijd met een sterk gedaalde roebelkoers. Op 11 november 2016 was deze ruim 70 roebel per euro. Ter vergelijking: in januari 2014 leverde een euro 45 roebel op.[6] In 2015 daalde de totale omvang van de Russische economie met 4 procent, waarvan 1 tot 1,5 procent wordt toegeschreven aan de opgelegde Europese maatregelen. Oorzaken hiervan zijn bijvoorbeeld de bemoeilijking van de Russische toegang tot de internationale kapitaalmarkt en de sterk afgenomen westerse investeringen.[7]
De Europese sancties tegen Rusland missen hun uitwerking op de Russische economie dus niet, maar zijn tegelijkertijd niet de enige remmende factor. Er wordt minstens zoveel hinder ondervonden van de nog altijd zeer lage olieprijs, die bovendien de voornaamste factor is achter de lage roebelkoers.[8] Een ander probleem van de Russische economie is het ontbreken van een goedwerkende markt. Staats- of semi-staatsbedrijven beheersen de economie en voeren geen gezonde concurrentie met elkaar, wat de economische efficiënte niet ten goede komt.[9]
Voor president Poetin zijn de maatregelen tegen zijn land een vervelend ongemak, maar verwacht wordt dat hij met de juiste binnenlandse aanpassingen uiteindelijk een groot gedeelte van de pijn kan verzachten.[10] Het Europese sanctiebeleid vormt alles bij elkaar bezien dan ook niet zijn grootste zorg. Het gevolg hiervan is dat de sancties vooralsnog niet het door de EU gewenste effect opleveren. Van een Russische terugtrekking uit de Donbas is geen sprake, laat staan van het opgeven van de Krim. Ook in Syrië zien we, met de actieve ondersteuning van de regering van president Bashar al-Assad, een eigengereid Russisch optreden.
De geringe Russische toegeeflijkheid roept in verschillende Europese hoofdsteden twijfels op over het gevoerde beleid. Deze bedenkingen houden direct verband met de getroffen tegenmaatregelen van Rusland. De kritiek in Europa komt bijvoorbeeld van de Italiaanse premier Matteo Renzi.[11] Europa’s derde economie Italië ondervindt veel schade van door Rusland ingestelde handelsbeperkingen. Ook in Berlijn wordt inmiddels voorzichtig nagedacht over een verlichting van de Europese sancties. Een verdere verslechtering van de economische situatie in Rusland heeft directe gevolgen voor de economische groei en werkgelegenheid in Duitsland.[12]
Zowel Europa als Rusland lijden reële schade door de economische maatregelen die beide machtsblokken elkaar hebben opgelegd. Terwijl in Europa het economisch herstel voorzichtig doorzet, zijn de problemen in Rusland onverminderd groot. Een verdere achteruitgang van de Russische economie, of erger, een ineenstorting ervan is evenwel niet in het belang van Europa. Dat zou tot nog minder goed te voorspellen en agressiever Russisch beleid kunnen leiden. Ook zou Rusland dan geen actieve economische rol meer kunnen spelen in de Kaukasus en Centraal-Azië en daardoor geen tegenwicht kunnen bieden tegen een steeds assertiever optredend China in deze regio’s.
De Europese Unie zou er goed aan doen de banden met Rusland zoveel mogelijk te herstellen. Het tot nu toe gevoerde beleid van sancties sorteert te weinig effect en biedt geen perspectief voor de toekomst. Europa is gebaat bij een goede relatie met Rusland om economische en geopolitieke redenen, als ook ter bevordering van de samenwerking tijdens conflicten zoals nu in Syrië. Natuurlijk kunnen er dan nog steeds harde eisen worden gesteld, bijvoorbeeld als het gaat om het waarborgen van de soevereiniteit van de aan Rusland grenzende Europese landen. Tegelijkertijd moet Europa ook inschikken waar dat nodig is: voor Oekraïne dient een speciale regeling te worden getroffen, waarbij moet worden afgezien van lidmaatschap van de EU en NAVO.
[1] ‘EU restrictive measures in response to the crisis in Ukraine’ (15 september 2016), persbericht op de officiële website van de Raad van de EU en de Europese Raad
http://www.consilium.europa.eu/nl/policies/sanctions/ukraine-crisis/
(Geraadpleegd op 12 november 2016.)
[2] Erik Dirksen, ‘Financieel-economische strijd tegen Poetin’, Atlantisch Perspectief 39 nr. 1 (2015) 20.
[3] Erik Dirksen, ‘Behoedzame dwang tegen Rusland’, Atlantisch Perspectief 40 nr. 5 (2016) 31-33.
[4] Konstantin A. Kholodilin en A. Netsunajev, ‘Crimea and punishment: the impact of sanctions on Russian and European economies’, DIW Berlin discussion papers 1569 (2016) 1-12.
https://www.diw.de/documents/publikationen/73/diw_01.c.530645.de/dp1569.pdf (Geraadpleegd op 12 november 2016.)
[5] Evsey Gurvich en I. Prilepskiy, ‘The impact of financial sanctions on the Russian economy’, Russian Journal of Economics 1 nr. 4 (2015) 359-385.
[6] http://www.wisselkoers.nl/russische_roebel (Geraadpleegd op 12 november 2016.)
[7] ‘Russia’s investment climate deteriorates’, bne IntelliNews Magazine (27 februari 2015)
(Geraadpleegd op 12 november 2016.)
[8] Christian Dreger, K.A. Kholodilin, D. Ulbricht en J. Fidrmuc, ‘Between the hammer and the anvil: the impact of economic sanctions and oil prices on Russia’s ruble’, Journal of Comparative Economics 44 nr. 2 (2016) 295-308.
[9] Steven Lee Myers, The new tsar (New York 2015) 281-303.
[10] Erik Dirksen, ‘Behoedzame dwang tegen Rusland’, Atlantisch Perspectief 40 nr. 5 (2016) 32.
[11] Arthur Beesley, ‘Italy’s Renzi forces retreat from new sanctions on Russia’, Financial Times (21 oktober 2016).
https://www.ft.com/content/1cd7f7dc-9730-11e6-a80e-bcd69f323a8b
(Geraadpleegd op 13 november 2016.)
[12] ‘Germany Considers Easing of Russia Sanctions’, Der Spiegel Online (3 mei 2016)
http://www.spiegel.de/international/europe/germany-considering-an-easing-of-russia-sanctions-a-1094585.html (Geraadpleegd op 13 november 2016.)
Slavische Studies 