Letland, een van de dunbevolktste landen van de Europese Unie, heeft ruim 2 miljoen inwoners en biedt de bevolking onderwijs aan in het Lets en in het Russisch. Het percentage inwoners van Letland dat Russisch als moedertaal heeft is 37% (1). Maar er is slechts een officiële taal in Letland, het Lets. In Letland zijn er scholen waar in het Lets wordt onderwezen, maar daarnaast zijn er ook Russische scholen, waar een groot deel van het lesprogramma wordt aangeboden in het Russisch. Na het uiteenvallen van de Sovjet Unie is de Letse politiek er op gericht de Letse taal, cultuur en identiteit te beschermen. Dit is lastig te bewerkstelligen wanneer een deel van de bevolking Russisch spreekt. Sinds 2001 moet op basis van de Onderwijswet op alle scholen in Letland een deel van het onderwijs (minimaal 60%) worden onderwezen in het Lets (2). Is er hiermee sprake van discriminatie van de Russischtalige minderheid?
Om deze vraag te beantwoorden dienen de volgende deelvragen te worden beantwoord: Is er sprake van een Russische etnische minderheid in Letland? Is er sprake van discriminatie? Indien er sprake is van discriminatie kan deze inbreuk dan gerechtvaardigd worden?
In Letland vormden de Russen al enkele eeuwen de grootste etnische minderheidsgroep van het land (3). Maar tijdens de Sovjet-bezetting van Letland nam het aantal in Letland wonende Russen toe. In 1989 was zelfs 34% van de bevolking van Russische afkomst. Na de onafhankelijkheid van Letland in 1991, daalde dit percentage iets (4). In 2014 was dit percentage 26% (5). Nog steeds zijn de Russen in Letland de grootste minderheidsgroep. Na het herstel van de Letse onafhankelijkheid in 1991 werden Russen die tijdens de Sovjet Unie, al dan niet gedwongen, naar Letland zijn verhuisd niet automatisch Lets staatsburger. Een groot deel van de etnisch Russische bevolking in Letland heeft nog steeds de status van niet-staatsburger. Hierdoor hebben zij geen recht op een paspoort en komen zij niet in aanmerking voor banen bij de overheid, het leger en de politie. Voorwaarden om Lets staatsburger te worden zijn onder andere het spreken van de taal, kennis van de belangrijkste feiten uit de Letse geschiedenis en kennis van het volkslied (6).
Uit onderzoek (7) blijkt dat de bevolking voor 81% de Russische taal beheerst (als eerste of tweede taal) en 79% van de bevolking de Letse taal beheerst. In Letland zijn er een groot aantal ‘Russische’ scholen, waar het onderwijs in het Russisch wordt verzorgd. Sinds 2001 dient er er op alle scholen in Letland minimaal 60% van de lessen in het Lets onderwezen te worden. Gesteld kan worden dat dit een inbreuk maakt op het recht van etnische minderheden hun taal en etnische en culturele identiteit in stand te houden en te ontwikkelen, zoals genoemd in artikel 114 van de Letse grondwet (8). In het hierna volgende wordt ingegaan op de vraag of de discriminatie van de Russischtalige minderheid in het onderwijs gerechtvaardigd is.
De Europese richtlijn 2000/43 gaat over de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen, ongeacht ras of etnische afstamming (9). In artikel 2 lid 2 sub b van deze richtlijn staat wanneer er sprake is van indirecte discriminatie. Dit is wanneer een ogenschijnlijk neutrale bepaling, maatstaf of handelwijze personen van een bepaald ras of een bepaalde etnische afstamming in vergelijking met andere personen bijzonder benadeelt, tenzij die bepaling, maatstaf of handelwijze objectief wordt gerechtvaardigd door een legitiem doel en de middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk zijn.
Het invoeren van een specifieke taal voor het onderwijs kan worden aangemerkt als indirecte discriminatie, de etnische Russen in Letland worden door invoering van deze regel bijzonder benadeeld doordat zij worden beperkt hun eigen taal te leren in het onderwijssysteem (10).
De indirecte discriminatie kan objectief worden gerechtvaardigd indien er sprake is van een legitiem doel en de middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk zijn. Het onderwijsbeleid kan worden gerechtvaardigd doordat het het gebruik de officiële staatstaal bevordert. Daarnaast zorgt het voor sociale en economische integratie van etnische minderheden in de samenleving (11). Door het volgen van het onderwijs in de Letse taal zal een groter gedeelte van de bevolking Lets spreken, waardoor er een betere samenwerking tussen de verschillende etnische groepen in Letland ontstaat hetgeen bevorderlijk is voor de economie. Daarnaast heeft de etnisch Russische bevolking een betere positie op de binnenlandse arbeidsmarkt wanneer zij de officiële taal van het land beheerst. Er is sprake van een legitiem doel. Ook is de maatregel passend en noodzakelijk. Het is immers nog toegestaan om een deel (maximaal 40%) van het onderwijs in een andere taal te volgen. De invoering van de regeling zorgt er dus weliswaar voor dat de Russische minderheidsgroep in Letland niet langer in het Russisch onderwijs kan volgen, maar draagt dusdanig bij aan de integratie van de etnisch Russische bevolking dat de inbreuk gerechtvaardigd kan worden.
(1)‘Latvian culture minister urges citizens ‘don’t speak Russian’’, RT, 7 maart 2013, https://www.rt.com/news/latvian-culture-minister-urges-its-citizens-not-to-speak-russian-946/ (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(2) European Parliament, Petition 0121/2007, 29 november 2007, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/cm/699/699473/699473en.pdf (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(3) Nils Muiznieks, ‘Russians in Latvia – History, Current Status and Prospects’, 8 november 2004, http://www.mfa.gov.lv/en/policy/society-integration/integration/russians-in-latvia-history-current-status-and-prospects (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(4) European Commission against Racism and Intolerance, ‘Third report on Latvia’, §128 ‘The participation of the Russian-speaking population in public and political life’, 12 feburari 2008, http://hudoc.ecri.coe.int/XMLEcri/ENGLISH/Cycle_03/03_CbC_eng/LVA-CbC-III-2008-2-ENG.pdf (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(5) Artemi Romanov, ‘The Russian Diaspora in Latvia and Estonia: Predicting Language Outcomes’, Journal of Multilungual and Multicultural Development’ 29 maart 2010, p.63.
(6) Nanda Troost, ‘Letland zit nog altijd met Russische minderheid’, De Volkskrant, 19 april 2001, http://www.volkskrant.nl/archief/letland-zit-nog-altijd-met-russische-minderheid~a586331/ (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(7) Nils Muiznieks, ‘Russians in Latvia – History, Current Status and Prospects’, 8 november 2004, http://www.mfa.gov.lv/en/policy/society-integration/integration/russians-in-latvia-history-current-status-and-prospects (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(8) The constitution of the Republic of Latvia, http://www.saeima.lv/en/legislation/constitution (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(9) Richtlijn 2000/43, Raad van de Europese Unie, artikel 2 lid 2 sub b, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32000L0043&from=NL (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(10) European Parliament, Petition 0121/2007, 29 november 2007, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/cm/699/699473/699473en.pdf (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
(11) European Parliament, Petition 0121/2007, 29 november 2007, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/cm/699/699473/699473en.pdf (site geraadpleegd op 17 oktober 2015).
Slavische Studies 