In de winter van 1992 verbleef ik ruim vier weken in Moskou. Midden in het centrum van Moskou bevond zich een groot, rond open zwembad met een diameter van zeker 130 meter. Bijzonder om midden in de winter in het dampende water van een open verwarmd zwembad te zwemmen. Door de waterdamp zag je geen hand voor ogen en je haar bevroor zodra je hoofd boven water kwam. Waarom een zwembad op die plek vroeg ik mij af? Het antwoord ligt verscholen in het nooit gerealiseerde Paleis van de Sovjets.
In het centrum van Moskou aan de oever van de Moskva stond de kathedraal van Christus de Verlosser. Het gebouw werd op bevel van Stalin in 1931 gesloopt, of liever gezegd opgeblazen,. om ruimte te maken voor het meest prestigieuze gebouw van de Sovjet Unie: het Paleis van de Sovjets. Een plan bedacht door de Bouwraad waarin uitsluitend hooggeplaatste regerings- en partijfunctionarissen zaten waaronder Molotov, Kaganovitsj, Vorosjilov. Ook Stalin bemoeide zich direct met de bouw van dit vergader- en congrescentrum. Het paleis moest aantonen dat de communisten tot grote prestaties in staat waren. Voor het ontwerp werd een internationale prijsvraag uitgeschreven. Er werden 160 ontwerpen ingestuurd. Daaruit werden drie ontwerpen gekozen maar de leden van de Bouwraad vonden dat geen van de winnende ontwerpen echt voldeed aan de gewenste bouwhoogte.
In een volgende fase werd het ontwerp van de Oekraïense architect Jofan tot winnaar gekozen. Het gebouw zou een hoogte krijgen van 220 meter, ruim tweemaal zo hoog als de kathedraal van Christus de Verlosser. Ook dit ontwerp verdween uiteindelijk in de prullenbak. Wel kreeg Jofan de opdracht om samen met de architecten V.A. Sjtsjoeko en V. G. Gelfreich een veel hoger en prestigieuzer ontwerp te maken. In februari 1934 stemde de bouwraad in met een nieuw ontwerp van het Paleis. Het gebouw had een hoogte van 315 meter met een standbeeld van Lenin van 100 meter hoog. Het zou daarmee het hoogste gebouw ter wereld worden. Op de Wereldtentoonstellingen van Parijs in 1937 en die in New York (1939) waren de ontwerpen dan ook te zien.
De bouw van het paleis bleek echter niet uitvoerbaar. Door de enorme hoogte was een fundering nodig waarvoor circa 16% van de jaarlijkse cementproductie in de Sovjet Unie moest worden ingezet.. Bovendien was de rivier de Moskva zo dichtbij dat de fundering steeds onder water liep. De bouw verliep uitermate traag. Zo traag dat in 1941 slechts de fundering gereed was.
De oorlog met Nazi Duitsland was inmiddels begonnen en de materialen waren nodig voor de oorlogproduktie van tanks en andere wapens. Daarom werden de werkzaamheden stopgezet. Ook na de oorlog werd de bouw niet verder hervat. Jarenlang heeft het terrein braak gelegen tot eind jaren vijftig. Toen werd het grootste openluchtzwembad in de Sovjet Unie gebouwd. Het zwembad was zomer en winter open voor zwemmers die midden in het centrum van Moskou hun baantjes (of eigenlijk cirkels) konden trekken. In december 1993 werd er voor het laatst gezwommen.
In 1994 startte de herbouw van de kathedraal van Christus de Verlosser. De bouw werd gefinancierd door de Russische staat en de Russisch -orthodoxe kerk. Na zes jaar bouwen, waarin zomer en winter 24 uur per dag werd doorgewerkt, werd de kathedraal in 2000 gewijd.
1. Klaasen ( S.F.P)., Leidschrift Historisch Tijdschrift. Het Paleis van de Sovjets: hoe architecten en politici in het stalinistische Moskou een luchtkasteel ontwierpen(Leiden 2009).
2. Brumfield, (W.C)., A History of Russian Architecture. Cambridge University Press.(New York, NY, USA 1993).
3. Tarkhanov (A). en Kavtaradze (S)., Stalinist Architecture. (Londen 1992)
Slavische Studies 