Rusland en Oost-Europa

Langharigen in ČSSR

Het feminisme dat nooit was

Mijn Russische overgrootmoeder was een stoere vrouw.  Zij studeerde aan een Siberische universiteit en marcheerde in de Tweede Wereldoorlog als arts met het Rode leger mee tot aan Berlijn en eindigde uiteindelijk als weduwe met haar jonge dochter in Warschau. Mijn Groningse overgrootmoeder had rond die tijd een veel minder avontuurlijk leven als huisvrouw met een paar kinderen.

Echter, ergens in die tachtig jaar lijkt het tij te zijn gekeerd. Tegenwoordig zijn het de Westerse vrouwen die avonturen beleven en seksuele vrijheid genieten terwijl de vrouwen in Oost-Europa te maken hebben met problemen. Huiselijk geweld is sinds kort geen misdrijf meer in Rusland maar een overtreding waar slechts een boete op staat (NRC: 2017). Wat is er gebeurd met het feminisme in Oost-Europa?

In hoeverre is de film Smolensk vormend geweest voor het Poolse collectieve geheugen?

Voor deze blogpost heb ik de film Smolensk gekeken. Een Poolse speelfilm die is geproduceerd onder de regie van Antoni Krauze en die is uitgegeven in september 2016.

De film Smolensk is bestempeld als speelfilm maar kan niet geheel als zodanig worden geëvalueerd. Het fictieve narratief is namelijk geplaatst binnen de context van een recente historische gebeurtenis: het neerstorten van de Toepolev TU-154 op 10 april 2010 in de buurt van de Russische stad Smolensk.

Aan boord van het vliegtuig zaten leden van de Poolse politieke elite, waaronder de toenmalige president Lech Kaczyński en zijn vrouw. Zij waren onderweg naar een officiële herdenking van de massamoord bij Katyn die toen 70 jaar geleden had plaatsgevonden.

Het einde van Ceaușescu. Over de dood van een dictator.

Op Eerste Kerstdag 1989, anderhalve maand na de val van de Berlijnse Muur, werd de Roemeense dictator Nicolae Ceaușescu samen met zijn vrouw Elena ter dood veroordeeld en door een vuurpeloton geëxecuteerd. Deze executie volgde op een serie gebeurtenissen binnen Roemenië die de positie van Ceaușescu onhoudbaar hadden gemaakt. De beelden hiervan gingen de hele wereld rond en zijn ook nu nog gewoon terug te kijken op het internet. Hoe het volk zich binnen zo een korte tijd tegen haar (aan de oppervlakte) geliefde leider kon keren, is een interessante kwestie. Ik zal proberen om hier kort wat meer informatie te geven over het einde van de ‘eik van de Karpaten’.

De gebeurtenissen die leidden tot de dood van Ceaușescu en de val van het communisme in Roemenië worden ookwel de Roemeense Revolutie genoemd. Deze revolutie begon tien dagen voor Ceaușescu’s dood, op 15 december 1989. Op deze dag werd de Hongaars-Roemeense dominee László Tőkés door de Securitate – de Roemeense veiligheidsdienst – in zijn woonplaats Timișoara gearresteerd. Dit gebeurde omdat Tőkés openlijk kritiek had geuit op Ceaușescu’s beleid. Tőkés’ parochie beschermde hem tegen de Securitate, en steeds meer mensen in Timișoara begonnen mee te vechten, zodat de veiligheidsdienst in een minderheidspositie kwam.[1]

Uiteindelijk werd de opstand in Timișoara neergeslagen, nadat er meer Securitate en militairen naar de stad waren gestuurd. Dit kon de uitbraak van geweld in andere delen van Roemenië echter niet voorkomen. Iedere dag braken er nieuwe conflicten uit, vooral in de steden rondom Boekarest. Dit ontging Ceaușescu echter voor een groot deel: hij schatte de opstand verkeerd in en vertrok op staatsbezoek naar Iran. Toen hij op 20 december terugkeerde in Roemenië was de situatie totaal geëscaleerd. Delen van het leger hadden de kant van de bevolking gekozen, terwijl de Securitate nog steeds aan de kant van Ceaușescu stond. Dit leidde tot een grote mate van chaos in Roemenië.

Volgens Ceaușescu was de opstand het gevolg van een buitenlandse samenzwering tegen hem. Toen hij dit op 21 december in een toespraak vertelde vanaf het balkon van zijn paleis (waar hij vaker toespraken hield), kreeg hij niet – zoals gebruikelijk – applaus, maar keerde de menigte zich tegen hem. De Securitate wist het tumult te onderdrukken, maar tevergeefs: de volgende dag werd het hoofdkantoor van het Centraal Comité van de Comminustische Partij bestormd door de boze menigte. Ceaușescu en zijn vrouw vluchtten per helikopter, maar hun vlucht strandde uiteindelijk in de buurt van Târgoviște, waar ze opgesloten werden in een legerkazerne. Aan het einde van de dag werden ze gevangen genomen.[2]

Op 25 december werden Nicolae Ceaușescu en zijn vrouw berecht door een militair tribunaal en ter dood veroordeeld. Ze werden schuldig bevonden aan genocide, het verwoesten van de economie en een poging tot vluchten met gestolen geld. Ceaușescu weigerde het tribunaal te erkennen of iets te ondertekenen. Vervolgens werden zij mee naar buiten genomen en neergeschoten door een vuurpeloton. Hiermee was een einde gekomen aan het 24-jarige bewind van Nicolae Ceaușescu.[3]

[1] László Bruszt en George K. Horvath, ‘1989. The Negotiated Revolution in Hungary’, Social Research 57 (1990) 365-387, aldaar 366.

[2] Peter Siani-Davis, The Romanian Revolution of December 1989 (Ithaca en Londen 2005) 84 en 97.

[3] John Kifner, ‘Upheaval in the East. Army executes Ceaușescu and wife for ‘genocide’ role, Bucharest says’, The New York Times, 26-12-1989, z.p.

Rusland onder klimaat verandering: goed nieuws of slecht nieuws?

Klimaatverandering kent veel risico’s: extremere stormen, smeltende gletsjers en rampzalige droogtes. Momenteel lijkt het er niet op dat de opwarming onder de ‘veilige grens’ van 2^◦C blijft. Voor landen in Afrika is geprojecteerd dat land voor graanteelt compleet zal verdwijnen (Fisher et al., 2005). Laaggelegen landen lopen het gevaar te verdrinken door het stijgende zeeniveau. Maar is klimaat verandering wel zo erg voor een koud land als Rusland? Putin zei in 2003 dat 2 a 3 graden warmer wel goed zou zijn, omdat de Russen minder geld kwijt zullen zijn aan bontjassen (Newscientist, 2003). Dus, wat zal klimaatverandering betekenen voor Rusland en zal dit goed of slecht zijn?

Krim-Tataren, een volk in beweging

Protest van Krim-Tataren, Euromaidan Press 2016

 

Sinds de annexatie van de Krim door Rusland is één van oudsher nomadisch volk zich opnieuw in grote getale gaan bewegen, de Krim-Tataren. Van de naar schatting 300.000 mensen die op de Krim-Tataren die op de Krim woonde, zijn er inmiddels 30.000 gevlucht naar de Oekraïne, uit angst voor repressie en onderdrukking en een herhaling van de geschiedenis (Kay, 2014). Dit is namelijk niet de eerste keer dat de Krim-Tataren in beweging zijn, men kent een rijke geschiedenis van trekken door vreemde landen. Hoe ziet deze geschiedenis eruit?

Linguïstische punk uit de Sovjet Unie: liever ‘Text Pistols’ dan ‘Sex Pistols’

 

Iedereen die de afgelopen jaren het nieuws heeft gevolgd met betrekking tot Rusland kent waarschijnlijk de band Pussy Riot. Pussy Riot is een feministische punk band met voornamelijk politieke boodschappen verwerkt in hun teksten. Pieter Giesen (2012) stelt in de Volkskrant dat een van de optredens van Pussy Riot de positie van Poetin heeft verzwakt. Tijdens dit optreden hebben zij een punk-lied gespeeld, waarvan de songtekst kritiek op Poetin bevatte. Poetin heeft de bandleden hier een te zware staf voor opgelegd volgens de Russische bevolking, wat als gevolg had dat zijn aanzien onder het volk verminderde. Pussy Riot is dus niet zomaar een punk band, maar eerder een activistische politieke beweging tegen het Poetin-regime. De teksten van Pussy Riot zijn dan ook voornamelijk gericht op politiek activisme. Om deze hedendaagse Russische punk beter te begrijpen is het belangrijk de factoren te kennen die hier een bijdrage aan hebben geleverd. Daarom wordt de volgende vraag gesteld: Welke factoren uit de jaren ’70 en ’80 in de Sovjet Unie zijn van invloed op de taalkundige en politieke teksten in Russische punk? Om deze vraag te beantwoorden wordt er allereerst een beeld geschetst van de Sovjet Unie (SU) in de jaren ’70 en ’80, omdat dit licht schijnt op het ontstaan van bepaalde subculturen. Vervolgens wordt er gekeken naar de verschillen tussen teksten van punkmuziek uit de SU en teksten van punkmuziek uit het Westen. Tenslotte wordt er een antwoord gegeven op de hoofdvraag.

Beweegredenen en activiteiten van de Russische maffia in het buitenland

Hoe groot is de reikwijdte van de Russische maffia? Wat zijn de beweegredenen voor de Russische maffia om zich op vreemd grondgebied te begeven en waar houdt zij zich daar mee bezig? In deze blogpost wordt met de Russische maffia de georganiseerde misdaad bedoeld, niet alleen bestaande uit Russen, maar ook uit andere volkeren van de voormalige Sovjet-Unie. In tegenstelling tot wat het begrip ‘Russische maffia’ suggereert, is dit niet één grote criminele organisatie, maar het is de verzamelnaam voor verschillende groepen georganiseerde misdaad (Finckenauer, 2004).

Vory v zakone, vrij in de gevangenis

Het Rusland na 1917 werd geteisterd door tal van criminele groepen, die tot in de hoogste partijfuncties het systeem doordrongen. Criminaliteit was vaak noodzakelijk om het hoofd boven water te houden. Maar ook een groep criminelen ontstond die in de misdaad een manier vond om zich af te zetten tegen het systeem. Anarchistische criminelen die niet wilden buigen voor de Bolsjewieken. Een goed georganiseerde criminele groepering rees op die vooral van de jaren ’30 tot ‘50 veel invloed had. Deze vory v zakone (lett. dieven volgens de wet) ontwikkelden een eigen subcultuur in een wereld waar moest worden geconformeerd aan Sovjet-ideologie, waarin zelfbeschikking geen recht was. De vory v zakone stelden een eigen dievencode in, hun eigen wetten en jargon, en zochten economische onafhankelijkheid van de staat. Hoe functioneerde de klasse vory v zakone en hoe was deze klasse georganiseerd?

Religieuze repressie in Centraal-Azië: herleving van Sovjetpraktijken?

Rond 1991 vond er in de Centraal-Aziatische staten een massale opleving plaats van moskeeën en islamitische rituelen (Louw, 2007). Na 70 jaar onder de Sovjet-Unie eindigde het bewind van een ideologie die iedere vorm van godsdienst tot vijand had verklaard. Vooral de islam was in Centraal-Azië onderworpen geweest aan controle en repressie (Hunter, 2013). De religieuze opleving was echter niet blijvend: onderdrukking bleef bestaan, en is in deze landen 25 jaar na onafhankelijkheid nog altijd aan de orde van de dag. Er is censuur, er zijn strenge controles op godsdienstige organisaties en arrestaties van religieuze leiders (Tatari & Shaykhutdinov, 2010). Kan de religieuze repressie worden gezien als een voortzetting van het Sovjetsecularisme, of is het een nieuwe ontwikkeling? Dit artikel onderzoekt deze vragen, met Oezbekistan als voorbeeld.