Operatie Anthropoid: aanslag op de Slager van Praag

Fragment uit het boek ‘ Dva Proti Risi’ van Jiri Sulc:

‘He’s coming!’

‘Jan!’ he called, without turning, his eyes watching the road. He knew from countless measuring and trial runs that the car would be at the bend in less than thirty seconds. A tram clanked up the hill behind him. A cold shiver ran along his spine. It was crammed with Czech civilians and looked as though it would reach his line of fire any second. Cold sweat broke out on his forehead. They wouldn’t get a second chance. It was just bad luck that the tram was in the wrong place at the wrong time. He had to do it… Josef Gabčik raised the gun. The Sten gun has failed, and it is still touch-and-go whether the assassination is going to succeed. The Mercedes was nearly past the bend now. Another second or two and it would be out of range. It was now or never. Kubiš raced two or three paces in pursuit of it, flung the bomb and watched as it flew almost horizontally through the air, the safety tape unravelling behind it. The car roared on. He clenched his teeth. It’s going to miss! Tears welled up in his eyes. Kubiš’s eyes were transfixed on the bomb and the passenger door of the Mercedes. A foot! It had missed the top edge of the door by a bloody foot. As the safety tape unwound fully and fluttered to the curb, the bomb hit the outside of the car. And exploded.

‘Operatie Anthropoid’ was de code-naam voor de moordaanslag op één van de belangrijkste nazi-leiders: Reinhard Heydrich. Het is een van de bekendste aanslagen van de 2^e Wereldoorlog. Het was een Tsjechisch-Britse actie: de aanslag werd voorbereid door de geallieerden en werd op 27 mei 1942 uitgevoerd door twee Tsjechen die vijf maanden eerder per parachute waren geland, Jozef Gabčík en Jan Kubiš.

Reinhard Heydrich had van Hitler de leiding over het bezette Praag gekregen, door hem in 1939 de chef van de RSHA te maken. De RSHA was een organisatie die de Gestapo, de Sicherheitsdienst en de recherche overkoepelde. Reinhard was ook één van de spilfiguren in de planning van de genocide op de Joden. Heydrich had hierdoor een grote macht en werd door het gehele Tsjechische volk, en zelfs door vele Nazileiders gevreesd. Hij werd in september 1941 tot Reichsprotektor van de staat Bohemen en Moravië benoemd. Hij was de opvolger van Konstatin von Neurath (die in 1941 zijn ontslag indiende, o.a. vanwege zijn afkeer tegen het harde optreden van de nazi’s in Bohemen en Moravië). Heydrich werd een kleine dictator in zijn eigen gebied en was wreed tegen de bevolking. Hij had de bijnamen: ‘De Slager van Praag’, ‘Het Blonde Beest’ en ‘De Beul’.

Reinhard Heydrich

Edvard Benes (President van Tsjecho-Slowakije van 1935 tot 1938 en opnieuw van 1945 tot 1948) was vóór de volledige inname van Tsjecho-Slowakije gevlucht naar Londen. Zijn regering in ballingschap stond onder grote druk. Engeland vond dat er te weinig verzet was in Tsjecho-Slowakije sinds de Duitse bezetting in 1939. De Tsjechische regering wilde daarom een actie bedenken die de bevolking weer moed en inspiratie zou geven: Operatie Anthropoid.

Van het Tsjecho-Slowaakse leger in ballingschap werden zeven soldaten (waaronder de latere uitvoerders Jozef Gabčík en Jan Kubiš) door de RAF (Britse Luchtmacht) op 28 december 1941 boven Tsjechië gedropt. Het eerste plan was om Heydrich aan boord van een trein om te brengen, maar dit was niet haalbaar. Het tweede plan was om Heydrich tot stoppen te brengen op een weg in een bos. Heydrich zou deze weg passeren op weg naar zijn werk. De soldaten wachtten een paar uur, maar Heydrich kwam niet komen opdagen. Ze besloten om de actie af te blazen. Het derde plan was om Heydrich in Praag te vermoorden.

Op 27 mei 1942 reed Heydrich, zoals elke dag, van zijn huis in Panenské Břežany naar zijn werk in de Praagse Burcht. Hij vertrok om 10.00 uur zonder politie-escorte. Gabčík en Kubiš hadden zich in een bocht van de weg, bij een bushalte, opgesteld. Dit was vlakbij het Bulovka-ziekenhuis. Toen Heydrich in zijn Mercedes-Benz naderde sprong Gabčík voor de auto en probeerde te schieten. Zijn Stengun blokkeerde (een Stengun was een Brits 9 mm pistoolmitrailleur die tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Koreaanse Oorlog veel werd gebruikt door het Verenigd Koninkrijk). Heydrichs chauffeur, SS-Oberscharführer Klein, stopte de auto en schoot op Gabčík, maar miste. Kubiš wierp vervolgens een granaat tegen het voertuig, in de buurt van het rechter achterwiel. De granaat ontplofte en de scherven gingen dwars door de carrosserie en de bekleding heen, en verwondden uiteindelijk Heydrich. Heydrich probeerde nog te schieten maar zakte in elkaar. Klein rende in zijn eentje Gabčík achterna, maar werd bij deze achtervolging in zijn been geraakt door schoten die Gabčík afvuurde.

Jozef Gabčík (links) en Jan Kubiš

Heydrich werd vervolgens in het ziekenhuis behandeld door de persoonlijke lijfarts van Heinrich Himmler. Noch Tsjechische artsen, noch artsen van de Wehrmacht mochten Heydrich opereren. Op 4 juni, 8 dagen na de aanslag, overleed Heydrich aan een bloedvergiftiging. Deze werd waarschijnlijk veroorzaakt door de bekleding van de auto die bestond uit paardenhaar. Dit was zijn lichaam binnengedrongen samen met de scherven van de granaat. Ook kan de vergiftiging zijn veroorzaakt door botuline. Dit is een neurotoxine waar de Britse experts de bom mee hadden behandeld. Er bestaat echter ook nog een complottheorie. Heinrich Himmler zou jaloers zijn geweest op Heydrich, en bang voor hem zijn. Hij zou zijn lijfarts hebben opgedragen ervoor te zorgen dat Reinhard niet meer levend wakker zou worden.

Als gevolg van de moordaanslag op Heydrich gaf Hitler het bevel aan de SS en de Gestapo om de moordenaars te vinden. Hitler wilde het liefst heel Tsjechië uitmoorden, maar hij besloot de moordpartij te ‘beperken’ tot enkele duizenden personen, omdat Tsjechische arbeidskrachten van groot belang waren voor de wapentoevoer tijdens de oorlog. Als vergelding werd het Tsjechische dorp Lidice verwoest. Ook werden meer dan 13.000 mensen gearresteerd in de jacht naar de daders van de aanslag. Meer dan 3000 burgers werden vermoord.

Gabčík en Kubiš doken onder bij twee Praagse families. Later vluchtten zij naar de kerk van de heilige Cyrillus en Methodius. De Gestapo en SS konden hen niet vinden, totdat Karel Čurda, die lid was van een Tsjechische verzetsgroep, de contactpersonen verraadde voor 1 miljoen Reichsmark, een Duitse naam en een Duitse vrouw. Hij werd na de oorlog in 1947 geëxecuteerd voor hoogverraad. De meeste contactpersonen pleegden zelfmoord toen ze de Gestapo aan zagen komen. Één van hen gaf na marteling van de Duitsers de naam van de kerk. Op 18 juni werden de aanslagplegers gevonden en na een kort vuurgevecht pleegden zij zelfmoord.

De Heilige Cyrillus en Methodius kerk te Praag

Extra:

Een Tsjechische legende vertelt dat Reinhard Heydrich minder dan 12 maanden voor zijn dood de schatkamer van het kasteel van Praag binnen was gegaan. Hier liggen de kroonjuwelen van Bohemen bewaard. Hij zou daar de kroon op zijn hoofd hebben gezet. De legende van de kroon beweert dat iedereen die de kroon onrechtmatig draagt binnen een jaar sterft…
Gedurende zijn dictatorschap van de regio liet Heydrich zich dikwijls in open wagen rondrijden, als teken van zelfvertrouwen.
De wraak van de nazi’s, waaronder het uitmoorden van de gehele mannelijke bevolking van Lidice en het vermoorden van 3000 burgers, resulteert tot op de dag van vandaag nog in de vraag: ‘Was het dat wel allemaal waard?’ Jiri Sulc, de auteur van ‘Dva Proti Risi’ stelt in een interview het volgende: ‘It has to be considered who Heydrich was and what was the nature of the period when the assassination took place. It is quite easy to say now that it was not worth it, because the war was won afterwards and one Heydrich didn’t mean too much. But I believe that Heydrich was worth it because he was one of the most efficient Nazi leaders. The loss of him was very costly for the Nazis.’
Vandaag de dag zijn de kogelgaten van de zelfmoordacties van Jozef Gabčík en Jan Kubiš nog te zien in de kerk van de Heilige Cyrillus en Methodius in Praag.
De Films ‘Hangman also die’ uit 1943, ‘Attentat’ uit 1964 en ‘Operatioan Daybreak’ uit 1975 zijn gebaseerd op Operatie Anthropoid. De moord inspireerde ook de rockgroep British Sea Power tot het nummer “A Lovely Day Tomorrow”. De Tsjechische versie van het nummer werd gezongen door Kateřina Winteřová van de Tsjechische groep ‘The Ecstasy of St. Theresa’. Ter gelegenheid van de Tsjechische toetreding tot de Europese Unie werd een beperkte oplage uitgebracht. Het aantal van 1942 exemplaren verwijst naar het jaar van de aanslag.
Fransman Laurent Binet, bracht in 2011 een roman uit over het leven en de ondergang van Heydrich: HhhH, Himmlers hersens heten Heydrich (Meulenhoff, Amsterdam). Het boek werd meteen een bestseller.

Vanwaar de naam ‘ operatie anthropoid’? The Free Dicionary.com geeft de volgende definitie van het woord ‘anthropoid’: ‘Resembling or characteristic of an ape; apelike, or belonging to the group of great apesof the family Pongidae, which includes the gorilla, chimpanzee, and orang-utan.

Bestudeer en oordeel zelf: